درک درست ظرفیتهای سخنی که بنمایه ی تلمیحی دارد، به آشنایی با معنا و مفهوم تلمیحات از یک سو و شناخت ساخت تلمیحات و شیوه های بهره گیری از آنها از دیگر سو وابسته است. بررسی گونه ها و شگردهای عمق بخشی و توسعه ی فکری، معنایی و فرهنگی تلمیحات و ساختار آنها در شناخت و درک بهتر نوغزلها و ایجاد التذاذ ادبی، اهمیت و ضرورت دارد. در این مقاله برای پاسخ به این پرسش که «ساخت تلمیح در غزل نو چگونه است؟ » به روش تحلیلی-توصیفی، ساخت و گونه های گسترش تلمیح در محور عمودیِ نوغزلهای سیمین بهبهانی، منوچهر نیستانی، محمدرضا شفیعی کدکنی، محمدعلی بهمنی، حسین منزوی و قیصر امین پور بررسی شده است. نتایج نشان میدهد که تلمیحاتِ بکار رفته در غزل نو، ساختار متنوعی دارد و به گونه ها و شیوه های مختلفی چون تلمیحات موازی، مُلَمَّح، تلمیح ساختاری، تلمیح مناظره ای یا مناظره ی تلمیحی و. . . جلوه گر است که برخی از این گونه ها، کم سابقه یا بی سابقه است. سیمین بهبهانی، در قیاس با دیگر شاعران مورد بحث، ساخت متنوعتری به تلمیحات بخشیده است؛ پس از سیمین، خلاقیتهای منزوی در خور توجه است.

زمینه و هدف: هنر و نوجویی پیوندی ناگسستنی دارند و موتور محرّکۀ هنر، نوجویی و نوآوری است و میل به نوجویی است که هنر را همیشه سرزنده و جاندار نگه میدارد. در این میان هنر شعر نیز از این قاعده مستثنی نیست و شاعران همواره تلاش داشته‎اند تا سخن نو آورند؛ چرا که نو را حلاوتی است دگر. یکی از ابعادی که نوآوری در آن سبب گیرایی و تأثیر سخن ادبی است بُعد تصاویر شاعرانه میباشد. تصاویر تکراری و کلیشه‎ای که نمایندۀ نگاه نو نیستند تأثیر عاطفی کمتری دارند و وقتی تصویر با ویژگی نو بودن پیوند میخورد گیرایی و تأثیر میبخشد. غزل نو و غزلپردازان معاصر نوآوری در تصویر را وجهه همّت خود قرار داده و در این وادی تلاش پیوسته‎اند. زحمتکش غزلسرایی نوپرداز است؛ از مهمترین ابعاد نوآوری او، نوآوری در تصاویر شاعرانه است. تصاویرش، مبتکرانه و نواند و حاصل نگاه فردی و شخصی وی و از این جهت است که در احساس و عاطفۀ مخاطب مؤثر می‎افتند. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا خاستگاههای نوآوری تصویری این شاعر نوجو بازکاویده شود. روش مطالعه: در پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی به نوآوری زحمتکش در تصاویر مرتبط با جمالشناسی معشوق، دانش تاریخی شاعر و بهره‎گیری از آن در خلق تصاویر نو، پدیده‎های نوظهور و مدرن شهری و نوآوری در تصویر با تکیه بر آن، نازک‎خیالی و باریک‎بینی به شیوۀ شاعران سبک هندی و نوآوری در ایماژهای شاعرانه، باورها و عقاید مذهبی و خلق تصاویر نو مرتبط با آن پرداخته شده است. یافته‎ها: مطالعه حاضر، نوگرایی و نوجویی زحمتکش در تصاویر شعر را نشان میدهد. او با بهره گرفتن از خاستگاههای متفاوتی همچون دانش تاریخی، عناصر زمانه معاصر و پدیده‎های مدرن شهری، عناصر مذهبی و آیینی و همچنین با تکیه بر دید شخصی و تجربه‎گرایی و نازک‎خیالی و باریک‎اندیشی هندی‎وار، نوگرایی تصویری را به عنوان مهمترین ویژگی سبکی، هویدا کرده است. نتیجه‎گیری: نتایج پژوهش حاضر، بهره‎گیری زحمتکش از خاستگاهها و منابع متنوّع در نوآوری تصویر را به اثبات میرساند و او را شاعری موفق در تنوّع‎بخشی به منابع تصویرپردازی و ارائه تصاویر نو نشان میدهد.

در دهه چهل، غزل نو با تلفیق شعر نیمایی و غزل سنتی پای به عرصه وجود نهاد. سپس با نگاه عینی و تازه شاعران نوغزلسرا به جهان پیرامون، نوآوریهای سبکی و افزودن عناصر دیگری از شعر آزاد، رفته رفته به رشد و بالندگی روی نهاد. ویژگی تصاویر در غزل نو به گونه ای است که آن را غزل تصویری نام نهاده اند. این مقاله بر آن است که برای این سؤال پاسخی بیابد که تصویر در غزل امروز نسبت به گذشته چه تفاوتهایی دارد و شاعر نوغزلسرا از چه روشهایی برای تازه کردن تصاویر خیال خود استفاده کرده است، لذا هدف این مقاله این است که به بررسی ویژگی تصاویر در غزل نو بپردازد و شیوه هایی را که شاعران نوغزلسرا برای رسیدن به این منظور در پیش گرفته اند مورد بحث و مداقه قرار دهد تا آشکار سازد که این روشها سبب تازه شدن تصاویر خیال و تشخص سبکی غزل معاصر شده است. نتیجه پژوهش این است که غزل نو با شیوه های نوین تصویرپردازی سبک جدیدی را در غزل معاصر به وجود آورده است که آن را نسبت به دوره های قبل متمایز میسازد.

غزل نو با ویژگی های خاص ظاهری و معنایی خود، تقریبا از اواخر دهه چهل و با غزلیات شاعرانی چون حسین منزوی و سیمین بهبهانی در ادبیات معاصر آغاز گردید. امروزه نیز در شاخه های گوناگون و تازه ای با استقبال بسیار شاعران مواجه شده است. غزل نو حاصل برخورد شعر سنتی فارسی و شعر نیمایی است. اما پیش از آن، زمینه های این برخورد در غزل نیمه سنتی و غزل واره فراهم شده بود. این مقاله کوششی است برای آشنایی با غزل نو و ویژگی های آن و بررسی پیش زمینه هایی چون غزل نیمه سنتی و غزل واره است که باعث شکل گیری غزل نو شده است. در این مقاله ابتدا به اجمال ویژگی های غزل نو بیان شده و پس از آن به بررسی پیش زمینه ها و بسترهایی پرداخته شده که غزل نو از آن ها تاثیر پذیرفته است.

قالب غزل از دیرباز با تعریفی مشخص و شکلی ثابت در ادب فارسی درخشیده است، بر بنیاد این تعریف، غزل، قالبی است که مصرع اول هر بیت با مصرع های زوج هم قافیه اند. در روزگار معاصر و همزمان با رواج شعر نو نیمایی تلاش ها برای تحول در عرصه قالب های کهن و از جمله غزل شروع شد. این نوآوری ها عمدتا برای پویایی این قالب ها و متناسب ساختن آن ها با نبض تحولات زمانه رخ داد. یکی از جریان های مهم و اصیل در حوزه غزل، جریان غزل نو است که حدود نیم قرن است که در فضای ادبی کشور حضور دارد. در این سال ها هم در حوزه محتوا و هم فرم شاهد تحولات قابل توجهی در عرصه غزل بوده ایم. در این پژوهش با تکیه بر تحولات فرمی، سعی در تبیین و تشریح گونه های نوآوری در فرم ظاهری غزل داریم. گرچه تحولات این حوزه بسیار است، اما یافته های این پژوهش نشان می دهد که مهم ترین آن ها عبارتند از: 1. تغییر در شکل نوشتاری و نظام سطربندی غزل (سطربندی نیمایی). 2. شکل گیری غزل نیمایی. 3. دیداری کردن غزل (کانکریت نویسی) یا القای تصویری معنا 4. به هم چسباندن ابیات هم معنا در غزل 5. آمیختگی با دیگر قالب ها 6. زیر هم نویسی یا نگارش ستونی ابیات. 7. آوردن دو مصرع در یک بیت 8. بهره گیری از علائم سجاوندی در پیکره غزل. 9. تقسیم غزل به چند بخش. 10. پایان بندی متفاوت در غزل. این مقاله پژوهشی است در واکاوی این شگردها، اهداف زیباشناختی و ارائه نمونه ها و تحلیل هایی پیرامون آن ها و در نهایت بحثی مختصر پیرامون آسیب شناسی این شگردها.

مطابق نظریه صورتگرایان، هنرمند(شاعر) با درهم شکستن ساختار عادی زبان، در واقع «آشنایی زدایی» میکند.آشنایی زدایی به دو شکل نمودار میشود؛ یکی هنجارگریزی (قاعده کاهی) است و دیگری «قاعده افزایی» است. هنجارگریزی انواعی دارد که یکی از مهمترین نوع آن «هنجارگریزی معنایی» است که شامل «تشبیه و استعاره» میشود که در غزل سعدی کاربرد دارد. با وجود این، این سوال مطرح میشود که آیا کاربرد تشبیه و استعاره به اندازه ای است که بتوان آنها را از مختصات سبکی غزل سعدی به شمار آورد یا خیر؟ در متن مقاله نشان خواهیم داد که در غزلیات سعدی، در حوزه هنجارگریزی معنایی، تشبیه و استعاره از پرکاربردترین آرایه هستند و کارکرد زیباشناسی آنها و شگردهای مختص شاعر در نحوه بخدمت گرفتن تشبیه و استعاره را آشکار خواهیم ساخت.

سیمین بهبهانی، حسین منزوی و محمدعلی بهمنی، سه ضلع مثلث غزل نو، به این توفیق دست یافتند تا تغییراتی اساسی در غزل معاصر ایجاد کنند. در ادبیات معاصر، سمبولیسم یا نمادگرایی از مکاتب مهمی است که به سرعت جای خود را در شعر و نثر فارسی باز کرد. در این پژوهش، نگارندگان حدود چهارصد نماد را در غزل نو از شاعران نام برده استخراج و سپس براساس دسته بندی محمود فتوحی از نماد، آن ها را در سه بخش خُردنمادها، کلان نمادها و نمادهای ساختمند تجزیه وتحلیل کردند. نگارندگان در پژوهش خود در پی چند مقوله بوده اند: بررسی آماری و بسامدی نمادها، خاستگاه‏های آن‏ها، مفاهیم آن‏ها، نوآوری‏ها، عوامل پدیدآورنده نمادها، مقایسه و تحلیل نمونه‏ها و داده‏ها. در بررسی نمادهای خُرد، با فراوانی 326 مورد، عنصر طبیعت با حدود 73 درصد، مهم‏ترین خاستگاه را دارد. نمادهای انسانی با حدود 14 درصد و دست‏ساخت‏های بشری با حدود 11 درصد در مراحل بعد قرار می‏گیرد. در  غزل این دوره، کلان نمادها کاربرد اندکی دارد؛ اما نمادهای ارگانیک که فرم تازه‏ ای را به لحاظ هنری در ادبیات معاصر شکل داده‏، در غزل سیمین با فراوانی 69 مورد، بسامد چشمگیری دارد که در چرخۀ زیبایی شناختی غزل او، کاربست این تکنیک ادبی و هنر بلاغی را می‏توان بیانگر نگاه ویژۀ شاعر به آن و از ویژگی‏های مختص او و فصل ممیز غزلش از دیگران دانست. به منظور آشنایی خوانندگان با فضای فکری و مفهومی این قسم نمادها، چند نمونه از این نمادها تحلیل شده است.

یکی از عوامل مهم غنای شعر هر شاعر، داشتن پشتوانه های فرهنگی است که خود از زیرمجموعه های مختلفی تشکیل می شود. یکی از این زیرمجموعه ها «باورهای عامیانه» است که هر شاعری بسته به میزان مطالعات خود در فرهنگ عامه و نیز ارتباط با نهاد جامعه از آن بهره می گیرد. باورهای عامیانه مجموعه ای از اعتقادات، رفتارها و کردارهاست که اگرچه در برخی از موارد مبنای علمی مشخصی نیز ندارند، همواره در مرکز توجه مردم بوده اند. هدف اصلی ما در پژوهش حاضر، بررسی نحوه به کارگیری باورهای عامیانه و کارکرد آن ها در غزل نو است و در آن با روش تحلیلی انتقادی، سعی شده است باورهای به کار رفته در غزل این دوران رده بندی و تحلیل شود تا از این طریق ضمن دست یابی به میزان استفاده شاعران جریان غزل نو از باورهای عامیانه، نقش و کارکرد این باورها در قالب غزل، که نماینده اصلی ساحت عاطفی و عاشقانه شعر معاصر است، نشان داده شود. یافته های این پژوهش بیانگر آن است که شاعران مورد بحث ما باورهای عامیانه را از صافی ذهنیت تغزلی خود عبور داده و آن ها را عمدتا در خدمت تغزل قرار داده اند تا ضمن غنای پشتوانه فرهنگی شعر خود، تاثیر عاشقانه بیشتری بر مخاطب بگذارند، البته کارکرد این باورها در غزل نو صرفا محدود به تغزل نیست، بلکه در حوزه مسایل سیاسی، اجتماعی، فلسفی و. . . نیز مورد استفاده قرار گرفته اند.